Is uirlis thábhachtach é an Coinbhinsiún chun cabhrú le daoine faoi mhíchumas, le pobail áitiúla agus le rialtais breathnú a dhéanamh ar bhealaí chun cearta daoine faoi mhíchumas a chomhlíonadh trí bhearta dlíthiúla, beartais agus praiticiúla a fhorbairt agus a chur chun feidhme.

D’fhonn a chinntiú go bhfuil na hiarrachtaí sin ag teacht le riachtanais an Choinbhinsiúin agus go gcuirfear chun feidhme go héifeachtach agus go héifeachtúil iad, éilíonn Airteagal 33(2) de Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta Daoine faoi Mhíchumas (CRPD) ar stáit is páirtí don Choinbhinsiún creat a bhunú chun cur chun feidhme an Choinbhinsiúin a chur chun cinn, a chosaint agus a mhonatóiriú.

Tá a leithéid de chreat ainmnithe ag an AE ina cháil mar pháirtí don Choinbhinsiún do nithe faoi inniúlacht AE, lena n-áirítear:

• reachtaíocht agus beartas AE: neamh-idirdhealú, cearta paisinéirí, cistiú AE, etc.
• riarachán poiblí AE: roghnú foirne, rochtain ar dhoiciméid, etc.

Tá an Creat AE comhlántach le creataí monatóireachta náisiúnta, a bhfuil mar fhreagracht orthu an Choinbhinsiún a chur chun cinn, a chosaint agus a mhonatóiriú i mBallstáit an AE.

Tháinig an Creat i bhfeidhm in 2013, bunaithe ar mholadh ón gCoimisiún a ghlac Comhairle an AE in 2012.

Cé hiad na baill?

Is iad seo a leanas baill an Chreata AE:

• Parlaimint na hEorpa
• An tOmbudsman Eorpach
• Gníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Chearta Bunúsacha (FRA)
• Fóram na hEorpa maidir le Míchumas (EDF)

Bhí an Coimisiún Eorpach ina bhall den Chreat AE go dtí an bhliain 2015 nuair a d’fhógair sé go raibh sé i gceist aige tarraingt as i ndiaidh don Choiste Breithnithe Deiridh maidir leis an AE a fhoilsiú maidir le cearta daoine faoi mhíchumas (Coiste CRPD). I ndiaidh an fhógra sin, tháinig deireadh le rannpháirtíocht an Choimisiúin Eorpaigh i ngníomhaíochtaí an Chreata AE.

Céard a dhéanann na baill?

De réir a n-inniúlachtaí agus a sainorduithe, déanann baill rannchuidiú comhpháirteach do:

• chur chun cinn,
• cosaint, agus
• monatóireacht

cur chun feidhme an AE ar an CRPD.

Cuireann an Creat AE freisin le hobair an Choiste um chearta daoine faoi mhíchumas (Coiste CRPD) chun athbhreithniú a dhéanamh ar cur chun feidhme an CRPD ag an AE. Tá an Coiste CRPD, ar a dtugtar an ‘comhlacht conartha’ CRPD, freagrach as measúnú a dhéanamh ar cé acu an bhfuil na páirtithe don choinbhinsiún ag comhlíonadh a ndualgas faoin gCoinbhinsiún.

Rinneadh an chéad athbhreithniú ar chur chun feidhme CRPD an AE in 2015; i ndiaidh an chéad athbhreithnithe, d’fhógair an Coiste CRPD go ndéanfar an dara agus an tríú hathbhreithniú i gcomhpháirt in 2020.

Cén chaoi a n-oibríonn sé go praiticiúil?

Roinneann baill faisnéis agus féachann siad dá ngníomhaíochtaí faoi seach. Glacann siad clár oibre le gníomhaíochtaí a chuireann roinnt ball chun feidhme le chéile, nó an Creat trí chéile.

Ceaptar Cathaoirleach an Chreata AE ar feadh bliain amháin agus déantar uainíocht air. Cuireann an Cathaoirleach prionsabal na comhghleacaíochta chun cinn, ar prionsabal bunúsach de mhodhanna oibre an Chreata é. Is é an tOmbudsman Cathaoirleach an Chreata i láthair na huaire.

Déanann Rúnaíocht an Chreata AE, a cheaptar ar feadh dhá bhliain freisin, comhordú ar eagrúchán agus ullmhúchán na gcruinnithe. Is í an Ghníomhaireacht um Chearta Bunúsacha atá ag feidhmiú mar Ardrúnaí an Chreata faoi láthair.

• Socruithe oibriúcháin (róil an Chathaoirligh agus na Rúnaíochta, modhanna oibre)

Tagann baill an Creat AE le chéile dhá uair ar a laghad in aghaidh na bliana. Déantar cinnidh trí chomhaontú.

• Cláir oibre agus miontuairiscí

Creataí monatóireachta náisiúnta

Tá an Creat AE comhlántach leis na creataí monatóireachta náisiúnta i nBallstáit AE atá freagrach as an gCoinbhinsiún a chur chun cinn, a chosaint agus a mhonatóiriú agus é a chur chun feidhme ar leibhéal náisiúnta. Déantar é sin ar bhealaí éagsúla agus d’fhéadfadh roinnt eagraíochtaí a bheith i gceist, mar shampla:

• comhlachtaí náisiúnta comhionannais,
• Ombudsmain,
• Institiúidí Náisiúnta um Chearta an Duine,
• coistí monatóireachta a bhfuil ionadaithe ó eagraíochtaí ar cás leo cearta daoine faoi mhíchumas páirteach iontu.

 Oibríonn an Creat AE chun sineirgíochtaí le creataí monatóireachta náisiúnta a fheabhsú. Mar shampla, tagann sé le chéile gach bliain le hionadaithe na sásraí náisiúnta monatóireachta i mBallstáit an AE chun faisnéis a roinnt agus gníomhaíochtaí a chomhordú.

Líonraí monatóireachta

Bíonn roinnt ball de na creataí monatóireachta náisiúnta ag comhoibriú ag an leibhéal Eorpach:

• Tugann an Grúpa Oibre ar Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta Daoine faoi Mhíchumas de chuid Líonra na hEorpa d’Institiúidí Náisiúnta um Chearta an Duine le chéile institiúidí náisiúnta um chearta an duine atá páirteach i gcreataí monatóireachta náisiúnta. Tá stádas breathnóireachta ag roinnt ball den Chreat AE – an tOmbudsman Eorpach, Gníomhaireacht an AE um Chearta Bunúsacha agus Fóram na hEorpa maidir le Míchumas;
• Tugann Equinet, an Líonra Eorpach do Chomhlachtaí Comhionannais, níos mó ná 40 eagraíocht le chéile a bhfuil dualgas orthu leithcheal ar fhorais éagsúla, lena n-áirítear míchumas a chomhrac, ó gach ceann de 28 Ballstát an AE chomh maith leis an Albain, Poblacht Iar-Iúgslavach na Macadóine, Montainéagró, an Iorua agus an tSeirbia;
• Tá breis is 95 oifig i 36 tíortha Eorpach páirteach i Líonra Eorpach na nOmbudsman. Feidhmíonn roinnt dá mbaill mar chomhlachtaí monatóireachta do Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe.